Verslag netwerkbijeenkomst 'Eenzaamheid bij Utrechters met een migratieachtergrond' op 14 november 2023

De opkomst was hoog bij de Utrecht Omarmt netwerkbijeenkomst op 14 november (ca. 80 personen). Het thema van de avond trok veel belangstellenden, maar ook de locatie bleek een extra motivatie om te komen.

Het programma was als volgt: 

• Bezoek aan de gebedsruimte en welkom door de imam en zijn vrouw
• Öznur Acar van UP! over groepsgesprekken voor migrantenouderen
• Lezing Tineke Fokkema - van probleemanalyse naar aanpak
• Voorbeelden uit het netwerk door Attifa, Mantelzorg Utrecht, Steunpunt GGZ, SOMNL
• In gesprek in groepen over: Utrechters met een migratieachtergrond bereiken, mobiliteit, zingeving, Attifa, AMWAHT groepen, Gouden Mannen en Sociaal vitaal in kleur.
  
  

Welkom in de moskee

De Ulu Moskee in Lombok is voor veel mensen niet een plek waar ze vaak (zullen) komen, terwijl de interesse er zeker is. Groot was dan ook de verrassing toen de imam ons uitnodigde in de gebedsruimte. De aanwezigen konden zo gelijk ook kennismaken met de gebruiken die bij moskeebezoek horen.

De imam en zijn vrouw vertelden met liefde en enthousiasme over ‘hun’ moskee en gebedsruimte. Er was ook nog ruimte voor een groepsfoto, waarbij zelfs de vrouw van de imam nog even de camera ter hand nam. Dit was een heel warm welkom. En ook passend; de focus van de avond lag tenslotte op eenzaamheid bij ouderen met een migratieachtergrond. Naar aanleiding van een vraag van Ester Vlaming haakte ze daar ook nog op aan. Ze vertelde dat ze tijdens de coronalockdowns soms mensen rondjes om de moskee zagen lopen. Toen ze vroeg waarom ze dat deden, vertelden ze dat ze het contact misten dat ze anders hadden in de moskee. Ze kwamen er niet alleen om te bidden, maar ook om te praten. Dat kon niet meer, en dat werd duidelijk gemist.

Bijeenkomst

Wat is er verder allemaal besproken tijdens de bijeenkomst? We vatten het voor je samen, zonder volledigheid te kunnen zijn. Als je nog vragen hebt, stel ze dan gerust.

Ester Vlaming en Rosa Lucassen openden de bijeenkomst. Ester Vlaming gaf aan dat de bijeenkomst zich meer zal focussen op de leeftijdsgroep van 55 jaar en ouder, omdat de eenzaamheidsinterventies en onderzoek over eenzaamheid bij migranten zich tot nu toe nog vooral focust op die leeftijdsgroep. Ze hoopt wel dat de kennis en tips die gedeeld worden, ook interessant kunnen zijn voor deelnemers aan de bijeenkomst die ook met andere leeftijdsgroepen werken. 

Ester stelde ook Marieke Wagener van Mindmatterz voor. Zij maakte een mooie visuele weergave van de bijeenkomst. Klik op de afbeelding voor een grotere versie of download de visual als pdf.

De opening ging vergezeld van de eerste informatie: een dia waarop te zien was dat Utrechtse migranten zich vaker eenzaam voelen dan Utrechters met een Nederlandse herkomst. Bekijk hier de cijfers, van jongeren tot ouderen: 

Het woord is dan aan de sprekers:

• Öznur Acar van UP! benadrukte: “persoonlijke groei is mogelijk tot de laatste snik”. Een oproep om juist die ouderen niet te vergeten. En ook om gebruik te maken van sleutelfiguren om ze ook echt te kunnen bereiken. Die moeten wel weten wat ze gaan doen en waarom. Het Kansfonds ziet het belang ook in en wil graag ondersteunen bij het werven en opleiden van de sleutelfiguren in Utrecht. Zij kunnen vervolgens groepsgesprekken gaan houden met migrantenouderen in hun moedertaal. Een mooie gelegenheid om de taalbarrière geen obstakel te laten zijn.

  Meer weten? Stuur een mailtje naar oznur@upinnederland.nl of lees hier verder.

• Tineke Fokkema is senior onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI-KNAW), bijzonder hoogleraar “Ageing, Families and Migration” bij Erasmus Universiteit Rotterdam en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie (WAC) van het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid. In haar lezing heeft Tineke het over welke risicofactoren 55+’ers met een migratieachtergrond hebben als het gaat om eenzaamheid. Als je dit in kaart hebt gebracht, heb je meer aanknopingspunten om bijvoorbeeld je activiteiten of andere interventies naar in te richten. Wat werkt en wat niet?
  

  Effectieve interventies?

De aandacht voor mensen met een migratieachtergrond neemt toe, mede omdat er steeds meer in ons land (en met name in de grote steden) wonen. We hebben dus ook steeds meer te maken hebben met een groep die (deels) een andere benadering vergt. In het onderzoek dat Tineke presenteert, gaat de aandacht vooral uit naar 55+’ en 65+’ers. Een van de uitkomsten is dat 70% van de Turkse 65+’ers zich eenzaam voelt. Bij Marokkanen uit dezelfde leeftijdsgroep is dat iets minder, maar het percentage is nog steeds erg hoog. Begrijpelijk dus dat er behoefte is aan bewijsbaar helpende interventies.

Wat die interventies precies zouden kunnen zijn, is een vraag die iedereen graag beantwoord ziet. Tineke geeft echter aan dat dat niet mogelijk is. Het effect van een interventie wordt namelijk meestal niet kwantitatief onderzocht (met een 0-meting, tussenmeting, etc), omdat daar veel tijd en geld mee is gemoeid. Bovendien is een groep waarbij een interventie wordt ingezet soms ook te klein om gedegen onderzoek te kunnen doen.

Databank effectieve interventies

Er is wel wat informatie te vinden over bewezen effectieve interventies in de databank bij Movisie. Hier vind je alle beschikbare informatie over interventies bij elkaar. Ook zie je of een interventie is beoordeeld als 'goed beschreven' of is erkend door de erkenningscommissie Maatschappelijke ondersteuning, participatie en veiligheid als 'goed onderbouwd' of 'effectief'.
Welzijn op recept, Join Us, Creatief Leven, Sociaal Vitaal en Sociaal Vitaal in kleur, Resto van Harte, het Grijze Koppen Orkest, de Luisterlijn en (vanaf 2024 de UP! Groepsgesprekken) zijn eenzaamheidsinterventies die in Utrecht worden uitgevoerd en opgenomen zijn in de databank.

Factoren

Tineke geeft aan dat eenzaamheid niet altijd is af te lezen aan het aantal sociale contacten dat iemand heeft. Zo hebben Marokkanen en Turken gemiddeld een groot netwerk van familie, vrienden en buren, maar is er toch veel eenzaamheid. De vraag rijst of ontmoeting dus de beste interventie is en of er niet meer factoren een rol spelen bij het gevoel van eenzaamheid. Uit het onderzoek blijken die er te zijn, namelijk:

• • Lager inkomen
  • Ervaren van minder regie over het eigen leven
  • Taalbarrière (als er geen hulp in de buurt is)
  • Verveling/geen betekenisvolle activiteiten
  • (Te) hoge verwachtingen van het eigen netwerk
  • Heimwee

Deze factoren kunnen sleutels zijn tot het ontwikkelen van effectieve interventies. De kinderen van de 1e generatie migranten kunnen hier waarschijnlijk een grote rol in spelen. Daarnaar wordt nader onderzoek gedaan.

Tineke benadrukt ook nog het belang van het opbouwen van een vertrouwensband. Ga proactief te werk en bezoek iemand meermaals thuis. Dat maakt de kans dat iemand uiteindelijk wil aansluiten bij een interventie en het succes daarvan aanzienlijk groter.

Je vindt de presentatie van Tineke hier als pdf. 

Pitches

• Vertrouwen is ook het kernwoord in de pitch van Abdelkader Tahrioui van Attifa. Toon je oprechte interesse in mensen, neem de tijd en zie hun kracht. Attifa biedt dagactiviteiten, dagbegeleiding en mantelzorgondersteuning aan migrantenouderen in Utrecht.
  
  
• Habiba Chrifi-Hammoudi van Mantelzorg Utrecht vertelt over AMWAHT-groepen. AMWAHT is de afkorting voor Alle Mantelzorgers Werken Aan Hun Toekomst. Mantelzorgers kunnen een belangrijke rol spelen in het signaleren, voorkomen en verlichten van eenzaamheid. In de groepen ontmoeten mantelzorgers met een migratieachtergrond elkaar, onder begeleiding van vrijwilligers die zijn opgeleid. De vrijwilligers komen letterlijk dichtbij en bespreken vaak heel serieuze onderwerpen met de mantelzorgers, omdat er een vertrouwensband ontstaat. Ze gaan naar mensen toe, in plaats van andersom. In dat kader noemt Habiba ook het Reizend Alzheimer Theehuis, de mediterrane variant van het Alzheimer Café. Het Theehuis biedt informatie mantelzorgers en mensen met dementie informatie in hun eigen taal en dicht bij huis.

• Hasan Kaplan van Steunpunt GGZ vertelt over Gouden Mannen, een programma va 60 weken waarin de deelnemers werken aan positieve gezondheid. Tijdens de wekelijkse bijeenkomsten gaan de mannen aan de slag met onder andere bewegen en met taalles en vooral ook het opbouwen van een nieuw netwerk.
  
  
• Lucía Lameiro García en Shirley Ramdas waren aanwezig vanuit SOMNL. Zoals we hebben gezien zijn er veel problemen bij de eerste generatie migranten. De 50+’ers zijn de volgende generatie die straks bij de ouderen horen. Hoe voorkom je dat de problemen zich herhalen?
  
  SOMNL benoemt dat armoede een belangrijke oorzaak is van eenzaamheid. Ze roept op om mensen die moeite hebben met (gaan) stemmen daarbij te helpen. Door goed te stemmen, kan armoede misschien beter worden bestreden. Een andere oproep is een uitnodiging voor een workshop Eenzaamheid bij ouderen met een migratieachtergrond.

Overleg in de tafelrondes

Tafelrondes

Het gezelschap ging vol enthousiasme in groepjes uiteen. Op verschillende tafels lag een briefje met de thema’s of de organisaties die daar centraal staan. Wie wil, sluit zich aan en praat en denkt mee. De tafels hebben allemaal een opbrengst. Een korte samenvatting:

• AMWAHT: Mantelzorg wordt een steeds grotere uitdaging, voor migranten en autochtonen. Er zijn ook wel dingen veranderd. Het is ook bij migranten bijvoorbeeld minder vanzelfsprekend geworden dat de kinderen gaan mantelzorgen. Dit kan een teleurstelling zijn voor degene die de zorg nodig heeft, en kan ook een gevoel van eenzaamheid aanwakkeren.
  Ander idee: huisvesting meer aanpassen aan leefwereld. Meer samen wonen met een centrale ruimte en verder eigen vertrekken. Zo is ook de privacy gewaarborgd.
  
  
• Sociaal Vitaal in Kleur
  • Doel: fitheid versterken met vrijwillige beweegcoaches en na fitcheck
  • Aansluiten bij bestaande groepen
  • Er zijn meerdere groepen (rond meerdere taal- en cultuurgebieden) waar bewoners bij kunnen aansluiten
  • +-variant heeft als extra valpreventie en bewustwording rond voeding
  • Het programma is voor bewoners te vinden via Welzijn op recept, via bestaande andere groepen. Samenwerking is dus essentieel.
    
    
• Utrechters met een migratieachtergrond bereiken
  • Taalbarrière moet opgeheven worden. Taal Doet Meer bereikt veel migranten ouderen. Het doel is taalvaardigheid, maar hun aanbod zorgt ook voor meer contacten.
  • Meer verbinding zoeken met andere migrantenorganisaties
    Vanuit bestaande groepen kun je migrantenouderen bereiken en hen helpen met eenzaamheid (niet framen als deze groep is voor mensen die zich eenzaam voelen).
  • Zorg voor zichtbaarheid op plekken waar veel migranten komen
  • Zoek sleutelfiguren
  • Werk rond een doel náást eenzaamheid, zoals taal leren, gezondheid…
  • Via opvoedondersteuning veel mensen te bereiken
  • Registreer waardoor je doelgroep zich niet geholpen voelt. Je weet daarna beter hoe je zaken kunt aanpassen om je activiteit beter te laten aansluiten
  • De Luisterlijn: mooi initiatief met veel vrijwilligers waar iedereen gratis naar toe kan bellen. De vrijwilligers spreken alleen Nederlands waardoor mensen met een migratieachtergrond hun verhaal niet altijd kunnen doen vanwege taalbarrières.
  • Ontmoetingsgroepen alleen zijn niet altijd de oplossing, mensen/ouderen met een migratieachtergrond hebben soms andere behoeftes.
    
    
•  Zingeving
  • Wat zijn de ‘thema’s?
    • Familie
    • Liefde
    • Trots
    • Verlangen
    • Heimwee
    • ‘ik’
    • Hier doodgaan
    • Angst
    • Ertoe doen
  • En verder:
    • Werken in co-creatie is belangrijk
    • Reactie: ‘Er wordt vooral vóór ons gedacht’
    • Let op groep die de deur niet uit kan. Live contact is belangrijk
    • Hoe ‘selecteer’ je op eenzaamheid?
      
      
• Attifa
  • Het wegvallen van de reguliere verzorgingshuizen maakt dat veel ouderen, ook ouderen met een migratieachtergrond, thuis vereenzamen, zeker wanneer zij een klein netwerk hebben, geen werk of activiteiten, beperkte financiële middelen.
  • Abdelkader Tahriouri heeft - na jarenlange inspanningen- een woongemeenschap voor alleenstaande ouderen (vooral Marokkaanse vrouwen) kunnen realiseren. Een aantal woningen naast elkaar, op een galerij in een flat, met ook een gemeenschappelijke ruimte.
    Deze constructie voorziet in een grote behoefte en draagt bij aan welbevinden van degenen die er wonen, door onderlinge verbinding, herkenning van elkaars cultuur, nabijheid.
  • Grootste uitdaging voor Attifa: kunnen doen wat nodig is, bijvoorbeeld aan dagbegeleiding, dagondersteuning en mantelzorgondersteuning.
  • De verschillende wetten (WMO, Zorgverzekeringswet en WLZ) en de daarmee samenhangende financieringsmogelijkheden werken gescheiden van elkaar.
    Dat betekent heel veel bureaucratische rompslomp en het vergt een lange adem en veel energie om daar doorheen te komen.
    
    
• Mobiliteit
  • Vervoer is echt een probleem voor ouderen met een migratieachtergrond. Ze komen eigenlijk de wijk niet uit.
  • Fietsen is voor ouderen met migratieachtergrond niet zelfsprekend, maar vaak ook niet mogelijk in verband met gezondheid.
  • Ze hebben niet altijd familie dichtbij om te helpen
  • Ze zijn aangewezen op OV, maar ervaren een erg hoge drempel.
    Er is in Zuilen buslijn weggehaald (inwoners voelden teveel trillingen). Deze bus wordt erg gemist door andere inwoners.
  • Groot taalprobleem – oplossing: Info over hoe de bus werkt in eigen taal.
  • Workshop/info bijeenkomsten: hoe werkt het OV?
  • Regiotaxi is lastig te bereiken (te laat, te vroeg, omweg met anderen in bus, duurt lang).
  • Er schijnt wel een Buurt Mobiel te zijn maar hoe werkt dit? (Zie website Buurt Mobiel).
  • Dagbesteding biedt vaak wel vervoer aan als het om grotere groepen mensen gaat.
    
    

Afsluiting

Helemaal aan het eind van de bijeenkomst stelde Fatoş Ipek zich nog voor. Zij is pas twee weken geleden aangesteld bij het ministerie van VWS als kwartiermaker Superdiversiteit. In die functie gaat ze gemeenten ondersteunen bij het bereiken van bewoners met een migratieachtergrond. Ook gaat ze in gesprek met betrokken partners in het netwerk die hun aanpak diverser en inclusiever willen maken. Na een verdere kennismaking met Ester Vlaming en de Gemeente Utrecht wordt duidelijk hoe haar rol in Utrecht eruit gaat zien.

Fatoş vraagt zich vooral af hoe we de verbinding kunnen leggen. Een van de antwoorden daarop formuleert zij zelf af: vanuit gelijkwaardigheid. Daarbij merkt zij op dat vaak wordt gewerkt vanuit een hoogopgeleid wit perspectief. Zou dat anders kunnen?

Ondanks uitloop door het bezoek aan het gebedshuis loopt de bijeenkomst (door de strakke regie van Rosa) maar een beetje later dan de planning ten einde. De moskee krijgt een welgemeend bedankje voor de goede zorgen en de heerlijke hapjes. Wie wil, mag rustig nog even ‘natafelen’. Daar werd goed gebruik van gemaakt. Het enthousiasme voor de volgende bijeenkomst is nu al groot.

Alle dia's van Utrecht Omarmt zien? Je vindt ze hier in pdf.

De visual

Tot slot delen we nog een keer het mooie visuele verslag die Marieke Wagener van Mindmatterz maakte. Klik op de afbeelding voor een grotere versie of download de visual als pdf.